طرح صنعتی ترکیب خطوط ، رنگ‌ها، شکل و ظاهر یک محصول را به‌صورت دوبعدی یا سه‌بعدی مورد بحث و بررسی قرار می دهد. مراحل ثبت طح های صنعتی مانند ثبت برند هست با این تفاوت که در طرح های صنعتی، طرح باید حتما دارای ابتکار باشه و با نمونه های قبلی متفاوت باشد. روش های حمایت از طرح های صنعتی مانند برند می باشد . طرح‌های صنعتی نقش خاصی در فروش دارند، چرا که داشتن ظاهر زیبا برای محصول چه صنعتی و چه خوراکی نقش چشمگیری در فروش دارد.
از منظر حقوقی، طرح صنعتی جنبه‌ی زیبایی یا زیباشناسانه‌ی هر کالا است. طرح‌های صنعتی ممکن است دوبُعدی یا سه‌بُعدی باشند. اَشکال، رنگ‌ها، خطوط یا الگوها از ویژگی‌های مهمی هستند که طرح صنعتی را تشکیل می‌دهند. طرح‌های صنعتی ممکن است علاوه‌بر جنبه‌های زیباشناسی کارکرد خاصی هم داشته باشند؛ مانند آباژور یا خودرو.
تعریف طرح صنعتی از نظر قانون‌گذاران ایران : طبق ماده‌ی ۲۰ قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری «هرگونه ترکیب خطوط و رنگ‌ها یا شکل سه‌بُعدی با خطوط و رنگ‌ها با و بدون آن، به‌گونه‌ای که ترکیب یا شکل فراورده‌ی صنعتی یا محصولی از صنایع‌دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در طرح صنعتی، فقط دسترسی به نتیجه‌ی فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی‌شود».
شرایط حمایت از طرح صنعتی
در حقوق ایران، شرایط ثبت طرح صنعتی عبارت است از:
۱. طرح صنعتی باید جدید و اصیل باشد: جدید و اصیل‌بودن به این معناست که طرح مفروض نباید قبلا در هیج کجای جهان برای عموم افشا شده باشد. برای مثال، اگر شخصی در آلمان طرح صنعتی را برای عموم افشا کرده باشد، دیگر نمی‌تواند در ایران آن طرح را ثبت کند. باوجوداین، اگر صرفا برای مشورت و نقد طرحش را به شخص خاصی نشان داده باشد، مشکلی ازنظر ثبت نخواهد داشت؛
۲. قبلا در فنون و صنایع پیش‌بینی نشده باشد: چنانچه طرح صنعتی برای افراد شاغل در صنعتی خاص شناخته شده باشد، قابلیت ثبت نخواهد داشت؛
۳. طرح صنعتی نباید با موازین شرعی و نظم عمومی و اخلاق حسنه مخالف باشد: برای مثال، اگر تصویر طرح صنعتی به‌گونه‌ای باشد که با اخلاقیات مقبول جامعه سازگار نباشد، ثبت نخواهد شد.
مدت زمان حمایت از طرح ثبت‌شده
مدت زمان حمایت از طرح‌های صنعتی در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما، مطابق ماده‌ی بیست‌وهشتم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه‌ی ثبت آن خواهد بود. این مدت را می توان برای دو دوره‌ی پنج‌ساله‌ی متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط تمدید کرد. بنابراین، در کشور ما حداکثر زمان حمایت از طرح صنعتی پانزده سال است.
حقوقی که به طرح صنعتی تعلق می گیرد
فردی که طرح صنعتی را خلق کرده است، می‌تواند آن را در قالب طرح صنعتی یا در شرایطی به‌عنوان اختراع ثبت کند. درصورت ثبت، دارنده حق دارد از دیگران درقبال ساخت و فروش و واردات کالایی جلوگیری کند که متضمن تمام یا بخشی از طرح ثبت شده باشد.
بنابراین، اگر شخص یا اشخاصی حقوق انحصاری دارنده‌ی طرح صنعتی را نقض کنند یا مرتکب جرم شوند، مطابق مواد شصت‌ویکم و بیست‌وهشتم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، به جزای نقدی یا ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس یا هر دو محکوم خواهند شد.
ثبت به‌عنوان طرح صنعتی یا اختراع
در بعضی مواقع، ممکن است آنچه طراح پدید آورده، قابلیت ثبت به‌عنوان اختراع را نیز داشته باشد. به‌همین‌منظور، برای مشکل فنی خاص باید راه‌حلی ارائه دهد و سه شرط معروف اختراعات، یعنی نو بودن و گام ابتکاری و کاربرد صنعتی را نیز داشته باشد.
پرسشی که ممکن است مطرح شود این است: طرح خود را در قالب کدام نظام ثبت کنیم؟
مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، این است که حقوق طرح صنعتی فقط از جنبه‌های زیباشناسانه‌ی محصول حمایت می‌کند و ویژگی‌های فنی و کاربردی آن در قالب طراح‌های صنعتی حمایت نخواهند شد. بنابراین، باید محصول خود را بررسی کنید و تصمیم بگیرد کدام جنبه‌ی محصول شما اهمیت بیشتری دارد.
نکته: ثبت اختراع معمولا فرایند دشوارتر و پرخرج‌تری درمقایسه‌با ثبت طرح صنعتی است.
چرا باید طرح صنعتی خود را به ثبت برسانیم ؟
حمایت از طرح‌های صنعتی باید بخش جدایی‌ناپذیر استراتژی هر کسب‌وکار باشد. دلایل اصلی حمایت از طرح صنعتی عبارت‌اند از:
- افرایش بازده‌ی سرمایه‌گذاری: حمایت از طرح صنعتی موجب افزایش بازده‌ی سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی هزینه‌های تولید و بازاریابی خواهد شد؛ چراکه با افزایش جذابیت و نوآوری در ظاهر محصولات، فروش نیز بیشتر خواهد شد؛
- حقوق انحصاری: ثبت طرح صنعتی موجب ایجاد حقوق انحصاری برای دارنده به‌مدت پنج تا پانزده سال خواهد شد؛ بنابراین، دیگران اجازه‌ی بهره‌برداری تجاری یا کپی‌کردن طرح صنعتی را نخواهند داشت؛
- تقویت برند کسب‌وکار: طرح‌های صنعتی یکی از عناصر مهم برندها هستند. هر اندازه که طرح‌های جذاب‌تر و بهتری برای محصولات خود استفاده کنید، برند خوشنام‌تر و موفق‌تری خواهید داشت؛
- فرصت فروش و اعطای مجوز بهره‌برداری: ازآنجاکه حقوق انحصاری بهره‌برداری مادی متعلق به دارنده‌ی طرح است؛ بنابراین، می‌تواند طرحش را بفروشد یا مجوز بهره‌برداری از آن را به شخص دیگر انتقال دهد؛
- تشویق طراحان: ثبت طرح‌های صنعتی موجب افزایش اشتغال و تشویق طراحان به خلق طرح‌های جذاب و زیبا خواهد شد.
افزون‌براین، اگر طرح صنعتی خود را ثبت نکنید، ممکن است رقبایتان پیش‌دستی و آن را ثبت کنند. در‌این‌صورت، نه‌تنها نمی‌توانید از آن طرح استفاده کنید؛ بلکه تمامی مزایای مذکور به رقیبتان تعلق خواهد گرفت. نکته‌ی دیگر این است که رقبا می‌توانند طرح صنعتی را به قیمت ارزان‌تری منتقل کنند؛ زیرا رقبا مجبور نیستند هزینه‌ی سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده را جبران کنند.
مدارک لازم برای ثبت طرح صنعتی
۱. مدارک مثبت هویت متقاضی (مالک) و طراح: تصویر شناسنامه و کارت ملی برای اشخاص حقیقی و تصویری از آگهی تأسیس و آگهی آخرین تغییرات شرکت و شناسنامه و کارت ملی دارندگان حق امضا برای اشخاص حقوقی به‌صورت خوانا را شامل می‌شود. تصویر کارت ملی و شناسنامه باید در یک صفحه کنار یکدیگر قرار داده و در قالب «یک» فایل با وضوح مناسب بارگذاری شوند؛
۲. مدارک نمایندگی: شامل وکالت‌نامه‌ی رسمی درصورتیکه نماینده‌ی قانونی تقاضای ثبت طرح صنعتی را بدهد؛
۳. تصاویر کالای مورد درخواست: این تصویر باید براساس شیوه‌نامه‌ی چگونگی توصیف طرح و ارائه‌ی تصاویر کالا تهیه شده باشند.
۴. اصل گواهینامه‌ی ثبت علامت تجاری
۵. درخواست کتبی به‌تأخیرانداختن انتشار آگهی ثبت طرح صنعتی و تعیین مدت آن درصورت تمایل. برگه‌ی درخواست باید اسکن و در قسمت ضمائم اظهارنامه بارگذاری شود.
۶. درخواست کتبی مبنی بر ذکرنشدن اسم طراح: اگر طراح نخواهد اسمش ذکر شود، برگه‌ی درخواست باید اسکن و در قسمت ضمائم اظهارنامه بارگذاری شود؛
۷. مدارک مربوط به حق‌تقدم: باید هم‌زمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر پانزده روز بعد از آن تاریخ تسلیم شود. این بخش ویژه‌ی اتباع غیرایرانی یا شرکت‌هایی است که پیش از ثبت در ایران، در سایر کشورهای عضو کنوانسیون پاریس برای ثبت طرح صنعتی تقاضا داده‌اند.
براساس ماده‌ی هفتادوچهارم آیین‌نامه، درصورتیکه متقاضی طبق ماده‌ی نهم قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، درخواست حق‌تقدم کرده باشد، هنگام تقاضای ثبت طرح صنعتی، درخواستش را که حاکی از این حق باشد، به مرجع ثبت باید تسلیم کند. این درخواست باید مشتمل بر نکات زیر باشد:
- تاریخ و شماره‌ی اظهارنامه اصلی؛
- طبقه‌بندی بین‌المللی مرتبط‌با اظهارنامه‌ی اصلی؛
- کشور یا کشورهایی که اظهارنامه‌ی اصلی در آنجا تسلیم شده و ذکر مأخذ آن اگر اظهارنامه منطقه‌ای یا بین‌المللی مبنای حق‌تقدم باشد؛
- این مدارک باید به اظهارنامه‌ی ثبت طرح صنعتی ضمیمه شوند.